Aşkın bir varlık olan Allah’ın (cc) zatını duyu organlarıyla algılamak mümkün değildir. Kur’an-ı Kerim’de bu durum “Gözler O’nu idrak edemez, hâlbuki O gözleri idrak eder. O en ince şeyleri bilir ve her şeyden haberdardır.” şeklinde ifade edilir. Hz. Peygamber de aynı gerçeğe “Allah’ın yarattıkları hakkında düşününüz ancak Allah’ın zatı hakkında düşünmeyiniz. Çünkü siz buna güç yetiremezsiniz.” hadisiyle dikkat çeker. Bu yüzden Allah’ı (cc) isimleri, sıfatları ve eserleri üzerinden tanımaya çalışmak gerekir. O’nun isim ve sıfatları hakkıyla bilinirse nasıl bir yaratıcı olduğu daha iyi kavranmış olur. Bu durum bir yandan O’na duyulan sevgiyi artırır bir yandan da O’na olan inancı güçlendirir. Allah’ın (cc) zatını, sıfatlarını ve fiillerini en güzel şekilde tanımlayan, Allah’a (cc) ait güzel isimleri ifade etmek için kullanılan kavrama “esmayıhüsna” denir. Kur’an-ı Kerim’de güzel isimlerin Allah’a (cc) ait olduğu şu şekilde bildirilir: “En güzel isimler Allah’ındır; bu güzel isimlerle O’na dua edin…”, “Allah, kendisinden başka hiçbir ilah bulunmayandır. En güzel isimler O’nundur.” Detaylı bilgi için
Allah’ın (cc) isimleri üç başlık altında incelenir. Bunlar; Allah’ın (cc) zatıyla, kâinatla ve insanla ilgili isimleri şeklinde ifade edilmektedir.
1. Allah’ın (cc) Zatıyla İlgili İsimleri: Bu isimler sadece Allah’ta (cc) olan, başka varlıklarda olmayan özellikleri ifade eder. Evvel ve Baki isimleri bunlara örnek olarak verilebilir. Evvel ismi, Allah’ın (cc) varlığının başlangıcının olmamasını ifade eder. Allah (cc), herhangi bir şeyi yaratmasına bakılmaksızın her zaman vardır. Allah (cc) Baki’dir, yani ölümsüzdür. Diğer varlıklar gibi ölüm veya yok oluş O’nun için söz konusu değildir.
2. Allah’ın (cc) Kâinatla İlgili İsimleri: Bu isimler tabiatın yaratılışı ve işleyişiyle ilgilidir. Halık, Melik, Musavvir, Rahman, Rezzak bunlara örnektir. Halık ismi “yaratan” anlamına gelmektedir. O’nun Bâri, Fâtır, Musavvir gibi isimleri yaratmasının çok boyutlu olduğunu gösterir. Bâri “örneksiz yaratan”, Fâtır “yoktan yaratan,” Musavvir “varlıklara şekil ve suret veren” anlamına gelmektedir. Rezzak “canlıların rızkını karşılayan” demektir. Rahman ise “sonsuz merhametiyle tüm canlılara ihsanda (iyilikte) bulunan” anlamına gelir. Canlılara ihsanda bulunmanın bir şekli onlara muhtaç oldukları rızkı vermektir. Dolayısıyla Rezzak ismi Rahman ismiyle ilişkilidir. O’nun merhametini ifade eden bir diğer ismi Rahîm’dir. Rahîm “çok merhamet edici” anlamına gelir. Allah (cc) her şeyin mutlak sahibi, tek yöneticisidir. Kâinatı yaratıp kendi hâline bırakmış değildir. “Egemenliğin mutlak sahibi” anlamına gelen Melik ismi O’nun bu yönünü ifade eder.
3. Allah’ın (cc) İnsanla İlgili İsimleri: Bu isimler Allah (cc) insan ilişkisinde insanı muhatap alan isimlerdir. Kur’an-ı Kerim’de geçen Şekur ve Tevvab isimleri bunlara örnektir. Şekur “küçük amellere büyük karşılıklar veren”, Tevvab ise “kullarına tövbe yollarını gösteren ve onların tövbelerini kabul eden” anlamına gelir. Şekur ismi insanı nimetlere şükretmeye yönlendirir. Bu ismin zikredildiği bir ayette “Çünkü Allah, onların mükâfatlarını tam öder ve lütfundan onlara fazlasını da verir. Şüphesiz O, çok bağışlayan, şükrün karşılığını bol bol verendir.” buyrularak şükreden insanın fazlasıyla ödüllendirileceği bildirilir. Şükretmek, nimetlerin kıymetini bilmenin işareti olarak insanı sevilmeyen bir nitelik olan nankörlükten korur. Tevvab isminin zikredildiği bir ayette ise Allah’ın (cc) tevbeleri kabul edeceği, çok merhametli olduğu bildirilir. Tevvab ismini bilen insan günahları fazla olsa da ümitsizliğe kapılmayarak tövbesinin kabul edileceği ümidiyle Allah’a (cc) yönelir.
İnsanın Allah’la (cc) iletişiminde esmayıhüsna önemli yer tutar. Kur’an’da kulun Allah (cc) ile iletişime geçtiğinde O’nun isimlerini zikretmesi istenir. İnananların dualarında Allah’ın (cc) isimleriyle O’na yönelmeleri daha doğru olur. Örneğin bir hastalık sebebiyle dua eden biri Allah’ın (cc) “şifa veren” anlamına gelen Şafi ismini, günahlardan arınmak isteyen biri O’nun çok bağışlayıcı anlamına gelen “Gafur”ismini zikrederek O’na dua edebilir. “Ya Rabbi sen Şafi’sin, tüm hastalıkların şifası sadece sendedir. Bana şifa ver.” cümlesi bu tür dualara örnektir.
Allah’ı (cc) daha iyi tanımak için O’nun isimlerini bilmenin yanında sıfatlarını da bilmek gerekir. Bu sıfatlar çeşitli şekillerde ifade edilmiş olsa da genel olarak zatî ve sübuti sıfatlar olarak ikiye ayrılır. Allah’ın (cc) zatî sıfatları kendine has sıfatlardır. Bu sıfatların Allah’tan (cc) başka bir varlık için düşünülmesi mümkün değildir. Örneğin Allah’ın (cc) ezelî olduğunu ifade eden kıdem sıfatı O’na özgü olup başka bir varlık için düşünülemez. Sübuti sıfatlar ise Allah’ın (cc) niteliklerini ve kusursuz oluşunu ifade eder. Bu sıfatlar ezelî ve ebedî olup yaratılmışların sıfatları gibi sonradan meydana gelmiş değildir. İsimlendirmede benzerlik olsa da sübuti sıfatlar yaratılanların sıfatına benzememektedir. Örneğin Allah’ın (cc) görmesini ifade eden basar sıfatıyla, insanın görme yetisi arasında sadece isim olarak benzerlik vardır. Dolayısıyla Allah’ın (cc) görmesinin canlıların görmesiyle aynı olduğunu düşünmek doğru değildir.
Allah’ı (cc) daha iyi tanımak için O’nun isim ve sıfatlarıyla kâinat arasındaki ilişkinin doğru bir şekilde anlaşılması gerekir. Varlık âlemi doğru bir şekilde incelendiğinde bu ilişki kolaylıkla fark edilebilir. İnsanın yaratılışı konusunda akıl yürüten biri, yaratmanın gerçekleşebilmesi için Allah’ın (cc) kudretinin yanı sıra ilminin de gerekli olduğunu fark eder. Böylece Allah’ın (cc) ilim ile kudret sıfatları arasındaki ilişkiyi kavrar. Varlıkları bu bakış açısıyla inceleyen kişi Allah’ın (cc) diğer isim ve sıfatları arasındaki ilişkiyi de görmüş olur. Bu durum, insanın Allah’ı (cc) bütüncül bir şekilde tanımasına yardımcı olur.
Marifetullah, Allah’ın (cc) zatı, sıfatları, fiilleri ve isimleri hakkındaki bilgi demektir.
Allah’ın (cc) isimlerinden bazıları O’nun sevgisini, merhametini ve cömertliğini ifade eder. Vedud, Afüv, Kerim, Cemil isimleri bunlardandır. Vedud ismi “yarattıklarının daima iyiliğini isteyen, onları seven” anlamlarına gelir. Canlılardaki sevgi duygusunun kaynağı Vedud ismidir. “Affediciliği bol olan, hataları, günahları tamamen silip bağışlayan” anlamlarına gelen Afüv ismi, insanlarda bir davranış olarak başkasının hatasını affetmek şeklinde tecelli eder (yansır). Kerim ismi “vaad ettiği şeyi yerine getiren, çok cömert, nimet ve ihsanı bol olan” anlamlarına gelir. Verilen sözü tutmak, hediyeleşmek, başkasına ikramda bulunmak gibi davranışların tamamı Kerim isminin yansımasıdır. Allah’ın (cc) bir ismi de “güzel” anlamına gelen Cemil’dir. Kâinatta görülen maddî ve manevî güzellikler O’nun Cemil isminin yansımasıdır.
Baharda açan çiçeklerdeki güzellikler Allah’ın (cc) Cemil isminin yansımalarındandır.
Allah’ın (cc) isimlerinden bazıları O’nun yüceliğini ve kudretini ifade eder. Aziz, Kadir, Kebir isimleri bunlardandır. Aziz ismi “güç, kuvvet ve izzet sahibi” demektir. Kadir ismi “her şeye gücü yeten” anlamına gelir. Allah’ın (cc) yüceliğini ifade eden isimlerden biri olan Kebir ismi “zâtının ve sıfatlarının mahiyeti bilinemeyecek kadar büyük ve ulu olan” demektir. Enerji yüklü yıldırımları yeryüzüne indirmesi Allah’ın (cc) bu isimlerinin bir yansımasıdır.
Varlıkların tamamı Allah’ın (cc) isimlerinin tecellisidir. Bu yönüyle tüm varlıklar değerlidir. Allah’ın (cc) insandan beklediği şeylerden biri de onun bu değere layık bir biçimde, varlıklarla merhamete dayalı bir ilişki kurmasıdır. Hz. Peygamber “Rahman, merhametli olanlara merhamet edendir. Siz yerdekilere merhamet edin ki göktekiler de size merhamet etsin.” sözüyle bu duruma işaret etmektedir.
Hadiste insanın varlıklarla ilişkisinin hangi çerçevede olması gerektiği belirtilmektedir. İlgili hadiste ayrıca insanın Allah’ın (cc) isim ve sıfatlarından bazılarını davranışlarıyla kendi hayatına yansıtabileceğine işaret edilmektedir. Örneğin Rahman ismi, insanı her canlıya merhametle davranmaya teşvik ederken; Rahîm ismi muhtaçlara şefkat ve yardımla yaklaşmayı öğretir. Böylesi davranışlar sergileyen bir insanın üzerinde Rahman ve Rahîm isimlerinin tecellileri görülür. Bu durum sadece Rahman ve Rahîm isimlerine özel olmayıp Allah’ın (cc) pek çok ismi için geçerlidir. Bir kimse davranışlarında adaleti gözettiğinde Adl, gereksiz şeylerden uzaklaştığında Hakim, temizliğe dikkat ettiğinde Kuddüs, cömert bir kişilik sergilediğinde Kerim isimlerinin yansımaları üzerinde görülür.
Yaşamını esmayıhüsnaya göre düzenlemeye çalışan insan Allah (cc) ile bağının güçlendiğini hisseder. Allah’a (cc) yakın olduğunu hisseden kimsenin iç dünyasını huzur kaplar. Esmayıhüsnanın yaygın bir şekilde davranışlara yansıtılması toplumsal hayatta da huzur ve güven ortamının oluşmasına katkıda bulunur. Her Müslüman’dan bu isimlerin anlamını bilmesi ve bu isimlerin çizdiği doğrultuda hayatını anlamlandırması beklenir. Kuran-ı Kerim’de yer alan “… Allah (cc) adaletle davrananları sever.”, “… İyillik edin. Allah (cc) iyilik yapanları sever.” mealindeki ayetler bu isimlerin hayata yansıtılması gerektiğine işaret eder. Hz. Peygamber de “Allah güzeldir, güzel olanı sever; temizdir, temizliği sever; kerem sahibidir; cömertliği sever.” hadisiyle aynı gerçeği vurgular.
Akıl ve irade sahibi olmayan karaciğer sistemli bir şekilde ve insanın iradesinden bağımsız olarak çalışmaktadır. Peki ne yaptığının, niçin yaptığının, kimin faydasına çalıştığının bilincinde olmayan karaciğeri diğer organlarla ortak bir amaç doğrultusunda çalıştıran irade nedir?
Neler Öğrendik?
- Allah’ı duyu organlarımızla kavrayamadığımıza göre, O’nu hangi yollarla tanırız?
- “En güzel isimler” anlamına gelen ve Allah’a ait olan isimlerin tümünü ifade eden kavram nedir?
- Evvel, Rezzak ve Tevvab isimleri; Allah’ın hangi isim kategorilerine örnektir?
- Sadece Allah’ta bulunan ve başka hiçbir varlıkta bulunmayan sıfatlara ne ad verilir?
- Aslı Allah’ta sonsuz ve mükemmel olup, insanda sınırlı bir benzeri bulunan sıfatlar grubu hangisidir?
- Allah’ın zâti sıfatları nelerdir?
- Allah’ın sübuti sıftaları nelerdir?
- Allah’ın “Adl” ve “Kerim” isimlerini bilen bir insandan davranışlarında hangi özellikleri yansıtması beklenir?
- İnsanların, başkalarının hatalarını affetmesi, Allah’ın hangi isminin ahlakına yansımasıdır?
- “İnsan, Allah’ın isimlerinin tecellisidir” ifadesi ne anlama gelmektedir?
- “Halık”, “Musavvir” ve “Rezzak” isimlerinin ortak özelliği nedir?
- Allah’ın Musavvir ismi hangi sıfatları gerektirir? Neden? (Tekvin, Kudret, İlim, İrade)
- Allah’ın Aziz, Kadir ve Kebir isimleri Allah’ın hangi yönünü ifade eder?
