İslam’da Temel İbadetler

İbadet denilince akla ilk olarak namaz, oruç, hac, zekât ve kurban gibi İslam’ın temel ibadetleri gelir. Bu ibadetlerin yerine getirilmesi Kur’an’da emredilmiştir. Nasıl yapıldıklarıyla ilgili ayrıntılar ise Hz. Muhammed (sav) tarafından öğretilmiştir. Şekli, miktarı, zamanı belli ve yapılması zorunlu olan bu ibadetler, hükümleri bakımından farz ve vacip olarak nitelendirilir.

Namaz, tekbir ile başlayıp selam ile son bulan, Hz. Peygamber’in yapıp öğrettiği belirli fiil, söz ve dualarla yerine getirilen ibadettir.

Oruç, İslam’ın beş temel şartından biri olarak sorumluluk çağına gelmiş olan Müslümanların ibadet niyetiyle imsak vaktinden itibaren, güneşin batışına kadar yemeden, içmeden ve cinsel ilişkiden uzak durmalarıdır.

Zekât, dinen zengin sayılan Müslümanların her yıl mallarının ve paralarının belli bir miktarını ibadet niyetiyle Kur’an-ı Kerim’de belirtilen kişilere vermeleridir.

Hac, imkânı olan Müslümanların zilhicce ayında ihram giyerek, Arafat’ta vakfe yaparak ve Kâbe’yi tavaf ederek yaptıkları ibadettir.

Kurban, dinen belirlenmiş niteliklere sahip bir hayvanı Kurban bayramı günlerinde ibadet niyetiyle usulüne uygun bir biçimde kesme ibadetidir.

Temel ibadetlerle ilgili bazı ayet ve hadisler;
• “Namazı kılın, zekâtı verin. Rükû edenlerle birlikte siz de rükû edin.”
• “Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakınmanız için oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi size de farz kılındı.”
• “O hâlde, Rabbin için namaz kıl, kurban kes.”
• “İnsanları hacca çağır; yürüyerek veya binekler üstünde uzak yollardan
sana gelsinler.”

• Hz. Peygamber’e, “Amellerin en faziletlisi hangisidir?” diye sorulunca o, “Vaktinde kılınan namazdır.” cevabını vermiştir.
• Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “İslam beş esas üzerine kurulmuştur: Allah’tan başka ilah olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın Resulü olduğuna şahitlik etmek, namazı dosdoğru kılmak, zekât vermek, haccetmek ve ramazan orucunu tutmak.”

Farz ve vacibin dışında Hz. Peygamber’in yapmış olduğu ibadetlere sünnet ibadetler denir. Beş vakit namazların farzları ile birlikte kılınan namazlar, teravih namazı sünnet ibadetlere örnektir. Bununla birlikte sevap kazanmak amacıyla yapılan farz ve vacip dışındaki bütün ibadetler nafile ibadet olarak nitelendirilir. Nafile ibadetler kişiyi Yüce Allah’a yakınlaştırır, onun yaratıcıya olan bağlılığını güçlendirir.

Gusül, Abdest ve Namaz

İbadetlerin geçerliliği belirli kurallara bağlıdır. Namaz, tavaf gibi ibadetler için dinin emrettiği şekilde yapılan temizlik bunlardan biridir. Yüce Allah “Ey iman edenler! Namaz kılmaya kalkacağınız zaman yüzlerinizi, dirseklere kadar ellerinizi yıkayın; başlarınızı mesh edin, ayaklarınızı da topuk kemiklerine kadar yıkayın…” ayetiyle namaz kılmak için abdest almayı gerekli kılar. Akıllı ve ergenlik çağına gelmiş her Müslümanın bazı özel durumlarda gusül alması gerekir. “… Eğer cünüp iseniz iyice yıkanarak temizlenin…” ayetiyle de Yüce Allah Müslümanlara gusletmeyi emreder.

Abdest veya gusül için su bulunamadığı durumlarda teyemmüm abdesti alınır. Teyemmüm abdesti; temiz toprak ya da toprak cinsinden bir şeye ellerin sürülmesi, yüz, sağ ve sol kolun sırayla mesh edilmesi şeklinde yapılır.

Salih Amel

İbadeti sadece belli uygulamaların yerine getirilmesiyle sınırlandırmamak gerekir. Allah’a (cc) yönelen kişi için ibadet bütün hayatı kapsayan insani bir tutumdur. Allah’a (cc) kulluk ve bağlılık, O’nu anma ve yüceltme, O’na yakınlaşmaya çalışma, O’nun rızasına kavuşma arzusu içerisinde gerçekleştirilen her olumlu davranış ibadet kapsamına girer. Bu davranışlara salih amel adı verilir. Kişinin niyetinde Allah’ın (cc) rızasını kazanmak olduğu müddetçe hayatını ibadet bilinciyle sürdürür. Bu ibadet bilinciyle yaşayan insanlar, Yüce Allah tarafından müjdelenmiş ödüle de ulaşmış olurlar.

Salih Amel Örnekleri

• İnsanlar arasında adaletle hüküm vermek• Geçenlere eziyet veren bir engeli yoldan kaldırmak
• Geçimini helal yoldan sağlamak
• Anne babaya iyilik etmek
• Arkadaşına helal yiyeceklerden ikram etmek
• İnsanlara yardım etmek
• Yaşlıya saygı göstermek
• Hamile, engelli ve yaşlılara otobüste yer vermek
• Faydalı bilgilerini başkalarıyla paylaşmak
• Yapılan işi en güzel şekilde icra etmeye çalışmak
• Zararlı alışkanlıkları olan birini bağımlılıktan kurtarmak için çaba sarfetmek
• Zulmü ve terörü önlemek için çalışmak
• Zorlaştırıcı değil kolaylaştırıcı bir insan olmaya özen göstermek

İbadetleri yerine getirirken uyulması gereken şartlar vardır. Örneğin namaz, hac gibi ibadetlerin şartlarından biri de tesettürdür. Kadın ve erkeklerin dinen örtülmesi gereken yerlerini örtmeleri anlamına gelen tesettür; bedenle birlikte kalbi de aklı da her türlü kötülüğe ve harama karşı korumaktır. Temiz, sade ve bedenin mahrem yerlerini örten kıyafetlerin giyilmesi İslam’ın giyim ve kuşamla ilgili ilkelerindendir. Bu sebeple tesettüre uygun davranmak da ibadettir.

Beden, Yüce Allah’ın insanlara verdiği bir emanettir. İnanan her erkek ve kadın, bu emanete sahip çıkmakla yükümlüdür. Allah’ın (cc) belirlediği ölçüler çerçevesinde örtünmek dinî bir vecibedir. “Mümin erkeklere söyle, gözlerini haramdan sakınsınlar, ırzlarını korusunlar. Bu davranış onlar için daha nezihtir. Şüphe yok ki Allah onların yaptıklarından hakkıyla haberdardır. Mümin kadınlara da söyle, gözlerini haramdan sakınsınlar, ırzlarını korusunlar. (Yüz ve el gibi) görünen kısımlar müstesna, zînet (yer)lerini göstermesinler. Başörtülerini yakalarının üzerine kadar örtsünler…” ayetlerde bildirildiği üzere Yüce Allah erkek ve kadın bütün müminlerin edep ve mahremiyet konusunda hassas olmalarını ister. Gözleri haramdan çevirmenin ve tesettüre uymanın herkes için bir sorumluluk olduğunu bildirir.

İslam’ın temel ibadetleriyle ilgili bazı sınıflandırma ölçütleri mevcuttur. Bunlardan biri ibadetlerin hükmüdür.

Bu hükümleri içeren kavrama efalimükellefin denir. Efalimükellefin, mükellefin fiilleri anlamına gelir.

İbadetlerin hükümleri Allah’ın (cc) emirlerine ve Hz. Muhammed’in (sav) uygulamalarına göre belirlenmiştir.
Bu hükümlerden bazıları şunlardır:

Farz: Yüce Allah’ın mükelleflerden yapılmasını kesinlikle istediği ve terk edilmesi günah olan ibadetlerdir. Farzların yapılmasında büyük sevaplar vardır. Özürsüz olarak terk edilmesi cezayı gerektirir. Ör: Beş vakit namaz kılmak, ramazanda oruç tutmak…
• Vacip: Yapılması farz seviyesinde olmayan fakat sünnetten daha kuvvetli bir şekilde gerekli olan ibadetlerdir. Vacip ibadetlerin yapılması emredilir, yapmayanlar ise günah işlemiş olur. Ör: Kurban kesmek, Bayram ve Vitir namazı kılmak…
• Sünnet: Hz. Peygamber’in farz ve vacibin dışında yaptığı ibadetlerdir. Sünnet ibadetlerin yerine getirilmesi kişiye sevap kazandırır. Ör: Teravih namazı kılmak, suyu üç yudumda içmek…
• Mendup: Yapılması dinen zorunlu olmayan fakat övülen güzel tutum ve davranışlardır. Mendup ibadetleri yerine getirenler sevap kazanır. Ör: Misafire ikramda bulunmak, abdesti bozulmamış olsa bile her namaz vakti yeniden abdest almak…

İslam’da ibadetlerin sınıflandırılmasındaki diğer bir ölçüt ise ibadetlerin yapılış şekilleridir. Bundan kasıt, ibadetin maddi bir güçle mi yoksa bedensel bir güçle mi yapıldığıdır. Yapılış şekline göre ibadetler şu şekilde tasnif edilir:
• Mal ile yapılan ibadetler: Zekât, kurban, sadaka, infak…
• Beden ile yapılan ibadetler: Namaz, oruç, sadaka, itikâf…
• Hem mal hem beden ile yapılan ibadetler: Hac, sadaka, kurban…