Âlem sözlükte; evren, gökyüzünde görülen veya görülemeyen gök cisimleri, yıldızlar, kâinat, dünya gibi anlamlara gelir. Terim olarak âlem, akıl ve duyu organlarıyla bilinebilen veya varlığı düşünülebilen Allah’ın (cc) dışındaki bütün varlıkları ifade eder. Âlemi oluşturan bütün mahlukatın varlığı Allah’a (cc) bağlıdır. Allah (cc) tüm varlıkları yoktan var eden, yaratması devam eden, yarattıklarına şekil veren mutlak güç sahibidir. Kur’an-ı Kerim’de bu gerçek; “Âlemlerin Rabbi” tabiri ile ifade edilir. Hz. Peygamber de bir hadisinde; “Yaratılmış her varlığın yaratıcısı yalnızca Allah’tır.” buyurarak Allah-âlem arasındaki ilişkiye dikkat çeker.
Allah’ın (cc) yarattığı bütün varlıkları ifade etmek için kullanılan âlem kavramı bazı varlık cinslerinin tamamı için de kullanılır. İnsanlar âlemi, hayvanlar âlemi, canlılar ve cansızlar âlemi, görülen veya görülemeyen varlıklar âlemi gibi. Âlem içerisinde insanın duyular yoluyla algılayabildiği varlıklardan oluşan bölüm şehadet âlemi, akıl ve duyular yoluyla algılanamayan varlıkların oluşturduğu bölüm de gayb âlemi olarak ifade edilir.
İslam inancına göre insanın âlemdeki konumu Allah’ın (cc) halifesi olma sorumluluğuyla ilişkilidir. Bu konu Kur’an-ı Kerim’de “Hani rabbin meleklere, ‘Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım.’ demişti…” ayeti ile anlatılmaktadır. Bu ayete göre insan, yeryüzünü imar etmek, adaleti sağlamak ve Allah’ın (cc) emanetlerini korumakla görevlidir. Bu ayete göre insan, yeryüzünde Allah’ın (cc) emir ve yasaklarına uygun hareket etmek zorundadır. İnsanoğlu Allah’a (cc) kulluk etmek için yaratılmış, yeryüzündeki çeşitli nimetler de onun hizmetine verilmiştir. Örneğin Güneş, Ay, yıldızlar, denizler ve dağlar, insanın yaşamını kolaylaştırmak için yaratılmıştır.
İnsanoğlu kendisine verilen nimetlerin Allah’ın (cc) mülkü olduğunu, bir amaca ve şarta bağlı olarak kendisine emanet edildiğini, bunlar üzerinde sahibinin irade ve rızasına uygun bir şekilde kullanmakla sorumlu olduğunu bilmeli ve bu doğrultuda hareket etmelidir.
Birbirinden farklı özelliklere sahip olan her varlığın bir yaratılış amacı vardır. Varlıklar da bu doğrultuda hareket eder. Şehadet âlemi içerisinde yer alan insan, Allah’ı (cc) tanımak ve O’na kulluk etmek için yaratılmıştır. Allah (cc) “Ben cinleri ve insanları ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.” ayeti ile bu gerçeği dile getirmiştir.
Allah-âlem ilişkisi kelam ilminin ele aldığı konular arasında yer alır. Buna göre Allah (cc) yokluğu düşünülemeyen bir varlıktır. O, var olmak için hiçbir şeye muhtaç değildir. Mutlak güç ve kudret sahibidir. Her şey O’na muhtaçtır. Bu gerçek, Kur’an-ı Kerim’de “De ki: O Allah tektir. Allah Samed’dir.” şeklinde ifade edilmiştir. Varlığı kendiliğinden olmayan âlem, var olmak için Allah’a (cc) muhtaçtır. Hz. Muhammed (sav) “Her şey Allah’ın mahlûku ve mülküdür.” buyurarak bu gerçeğe işaret etmiştir.
İslam düşüncesinde varlıklar Allah’ın (cc) koyduğu kurallar çerçevesinde hareket eder ve bu kuralların dışına çıkamazlar. Ayrıca kainatta herhangi bir uyumsuzluk olmadığı gibi bütün varlıklar Allah’ı (cc) tespih ederler. Bu gerçek, Kur’an-ı Kerim’de “Göklerdeki ve yerdeki her şey Allah’ı tespih eder…” ayeti ile ifade edilir. Varlıklar arasında özel bir yere sahip olan insan da Allah’ın (cc) kainata koyduğu kanunlara uygun yaşar. Örneğin insan yaşamak için hava, su ve besin gibi nimetlere muhtaçtır. Kur’an-ı Kerim’de bütün nimetleri yaratan ve canlıların hizmetine sunanın “Yeryüzünde ne varsa tamamını sizin için yaratan O’dur…” ifadesi ile Allah (cc) olduğu vurgulanır. Temel gereksinimleri için Allah’ın (cc) evrene koyduğu kurallara göre hareket etmesi gereken insan, davranışlarında ve Allah’a (cc) kulluk etmekte serbest bırakılmış, tercihlerinden de sorumlu tutulmuştur.
Neler Öğrendik?
- Âlem, sözlükte hangi anlamlara gelmektedir?
- Terim olarak âlem nedir?
- Âlem kavramı, evrenin tamamını ifade etmesinin yanı sıra, hangi bazı varlık cinslerinin tamamı için de kullanılmaktadır?
- Âlem içerisinde insanın duyular yoluyla algılayabildiği varlıklardan oluşan bölüme ne ad verilir?
- Akıl ve duyular yoluyla algılanamayan varlıkların oluşturduğu bölüm hangi kavramla ifade edilir?
- İslam inancına göre insanın âlemdeki konumu hangi temel sorumlulukla ilişkilidir?
- İnsan, yeryüzünde Allah’ın (cc) halifesi olma sorumluluğu kapsamında hangi görevlerle yükümlüdür?
- İnsanın temel yaratılış amacı nedir?
- Allah-âlem ilişkisi konusu, İslam düşüncesindeki hangi ilmin ele aldığı konular arasında yer alır?
